Czym tak właściwie są ścięgna i dlaczego chorują?

Ścięgno to struktura w organizmie, która odpowiada za przenoszenie ciężaru ciała, przytwierdzenie mięśnia do kości, absorpcję energii oraz stabilizację stawów.

Struktura ścięgna jest podstawą jego właściwości biomechanicznych i roli jakie pełni w organizmie. Ścięgna charakteryzują się wysoce uporządkowaną budową, o odpowiedniej kompozycji i składzie. Ścięgno zbudowane jest z tkanki łącznej w skład której wchodzą komórki reprezentowane głównie przez tenocyty, włókna kolagenowe, proteoglikany, glikoproteiny, woda oraz osłonki łącznotkankowe. Każda z tych składowych o skomplikowanej nazwie, zapewnia odpowiednie właściwości ścięgnu, dzięki którym praca w niesprzyjających warunkach - np. uprawianie sportu, staje się po prostu łatwiejsza.

Główną populacją komórek są lokalne fibroblasty - tenocyty, a ich dominującym celem jest produkcja składników tkanki ścięgnistej. Zawartość proteoglikanów jest zwiększona w ścięgnach poddanych dużym obciążeniom np. po zbadaniu ścięgna Achillesa, najbardziej obciążanego ścięgna ludzkiego organizmu wykazano relatywnie wysoką zawartość tej grupy związków. Odpowiadają one głównie za ochronę przed siłami kompresyjnymi (wiążą cząsteczki wody w swoją strukturę) oraz za odpowiedni poślizg tkanek. Ścięgna zbierają również informacje ze środowiska zewnętrznego o obciążeniu, siłach, żeby zaadaptować się do nowych warunków, a proces ten zachodzi dzięki glikoproteinom.

Podstawowym budulcem tkanki ścięgnistej jest białko - kolagen. Kolagen w ścięgnach występuje aż w kilkunastu różnych postaciach, zbudowany jest z łańcuchów aminokwasów, modyfikowanych na wiele sposób, w celu uzyskania odpowiednich właściwości. Cząsteczki kolagenu łącząc się, tworzą coraz wyższe, bardziej zaawansowane struktury, kończąc na pęczkach włókien. W przeważającej większości pęczki włókien biegną wzdłuż osi długiej ścięgna - stanowią o prawdziwej sile ścięgna. Pęczki włókien mają charakterystyczne pofałdowanie ,które działa jak amortyzator chroniący przed odkształceniami i pozwala na rozciagnięcie ścięgna do pewnego poziomu długości. Rozciągnięcie powyżej tego określonego poziomu prowadzi do uszkodzenie włókien i zniszczenia ścięgna. Model ścięgna można porównać do liny wspinaczkowej, jednak ścięgna dodatkowo jest częścią żywego organizmu ludzkiego i wymaga zaopatrzenia w krew oraz substancje odżywcze.

Siłą ścięgna wynika z gęstości, długości, orientacji włókienek kolagenu oraz z połączeń między-cząsteczkowych. Ścięgno jest zdolne do adaptacji do nowych, większych obciążeń poprzez swoje komórki - tenocyty oraz kolagen. Trzeba zaznaczyć, że włókna kolagenu podlegają remodelingowi i obróbce w związku z obciążeniami ścięgna. Ponadto jeżeli siła treningu przekracza zdolność ścięgna do adaptacji, zaczyna pojawiać się degeneracja struktury z rozwijającą się tendinopatią.

Tendinopatia to termin obejmujący schorzenia w obrębie ścięgna. Stanowi szeroko rozpowszechnione zjawisko w populacji, przysparzający wielu problemów leczniczych.

Początek i rozwój tendinopatii jest często niezdiagnozowany aż do czasu uszkodzenia ścięgna - jego zerwania.Tendinopatia objawia się w sposób wielopostaciowy jako: proces przewlekły, częściowe zerwanie ścięgna, nagłe całkowite zerwanie ścięgna. Najczęściej w chorych ścięgnach dochodzi do przewlekłych procesów degeneracyjnych i nierzadko proces taki trwa wiele lat.

Istnieją różne teorie na temat powstania tendinopatii : naczyniowa, mechaniczna, nerwowa.

Teoria "mechaniczna" zakłada, że podstawą uszkodzenia ścięgna są mikrourazy, powtarzane wielokrotnie. Fizjologiczna aktywność fizyczna skutkuje wzmożoną przemianą tkanki ścięgna oraz syntezą kolagenu - pozytywne efekty. Regularna aktywność fizyczna prowadzi do rozwoju struktury ścięgna i zwiększonej odporności tkanki na urazy. W fizjologicznym zakresie istnieje absorpcja energii oraz elastyczne odkształcenie struktury. Z drugiej strony nadmierna, niefizjologiczna aktywność powoduje rozwój choroby ścięgna. Kiedy obciążenie przekracza fizjologiczne możliwości, pojawiają się mikro-uszkodzenia co powoduje częściowe a następnie kompletne uszkodzenie włókien. Powtarzające się urazu prowadzą do zniszczenia struktury wewnętrznej ścięgna. Lokalna populacja komórek nie jest w stanie odpowiednio dokonać naprawy ścięgna i staje się podatne na wtórne urazy , a z każdym kolejnym urazem, defekty kumulują się. Tworząca się blizna nie spełnia funkcji równej zdrowemu ścięgnu i jest podatna na kolejne uszkodzenia. Biomechaniczne właściwości blizny z powodu zmian degeneracyjnych są osłabione.

Ścięgna są metabolicznie aktywnymi tkankami i, jak pozostałe, wymagają zaopatrzenia w krew. Ścięgna generalnie charakteryzują się niskich przepływem naczyniowym. Teoria "naczyniowa" zakłada, że ścięgna posiadają obszary ubogie w naczynia krwionośne.W tych obszarach tzw. "krytycznych" najczęściej dochodzi do uszkodzeń. Poza tym w ścięgnach osób dorosłych wykazano znacznie mniejsze unaczynnienie w porównaniu z osobami dojrzewającymi. Dodatkowo czynnik predysponujący do zmniejszonego ukrwienia to kompresja ściegna poprzez struktury stawowe - brak wypełnienia naczyń krwionosnych i brak możliwości dostarczenia substancji odżywczych.

Ścięgna są również unerwioną tkanką. Teoria "nerwowa" zakłada, że ścięgna posiadają unerwienie. Lokalne mediatory uwalnianie z zakończeń nerwowych powodują reakcję neurozapalną i stymulują nocyceptory - receptory bólowe.

Uznaje się powszechnie,że etiologia tendinopatii jest wieloczynnikowa i nie do końca jasna. Uszkodzone ścięgno w procesie tendinopatii ma zaburzoną strukturę włókienową , jest koloru żółtego lub szarego, miękkie, może posiadać ubytki na swojej powierzchni.

Pewne ścięgna w organizmie są bardziej narażone na zniszczenia i degenerację. Wiele ściegien ma obszary o osłabionym unaczynieniu np. ścięgno Achillesa, ścięgna stożka rotatorów barku, ścięgno bicepsa, ścięgno mięśnia piszczelowego tylnego.

Zaburzenia w obrębie ścięgien dotyczą około 30 % konsultacji ortopedycznych a problemy te są szczególnie rozpowszechnione wśród sportowców. Choroby ścięgien są problemem dotykający również osoby pracujące fizycznie lub wykonujące powtarzalne czynności. Również choroby układowe: endokrynologiczne oraz autoimmunologiczne predysponują do zachorowań na tendinopatię.

Częstymi objawami klinicznymi są bolesność w okolicy ścięgna, zwiększająca się podczas treningu, uczucie sztywności po treningu , lub odpoczynku, puchnięcie, tkliwość. Patologia ścięgien dotyka prawie 30% biegaczy. Niepokojące objawy powinny być konsultowane z ortopedą.

Jan Zabrzyński - absolwent I LO im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu. Studia wyższe ukończył na Wydziale Lekarskim Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy. W trakcie specjalizacji z Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu. Członek towarzystw naukowych: PTOiTr, PTA. Miejsca pracy: Szpital Wielospecjalistyczny w Inowrocławiu, Centrum Medyczne Farma-Med.