Pijawki lecznicze były stosowane już w starożytności do upuszczania krwi i choć ich popularność zmalała wraz z rozwojem farmacji, hirudoterapia znowu zyskuje na znaczeniu. W wielu krajach jest uznawana za oficjalną metodę leczenia i refundowana. Pijawki lekarskie, pasożyty żywiące się krwią kręgowców, mogą wyssać od 10 do 15 ml krwi podczas jednej sesji. Ich ślina zawiera hirudynę, która zapobiega krzepnięciu krwi, oraz histaminę, rozszerzającą naczynia krwionośne. Te substancje pomagają w leczeniu różnych schorzeń. Choć niegdyś uważano hirudoterapię za nieskuteczną, badania potwierdziły jej terapeutyczne właściwości. Do zabiegów używa się pijawek hodowanych w sterylnych warunkach. Zabieg jest prawie bezbolesny, a po nim może wystąpić zaczerwienienie i lekki obrzęk. W jakich przypadkach warto stosować pijawki?
Hirudoterapia bywa stosowana jako uzupełnienie lub alternatywa dla farmakoterapii i leczenia operacyjnego żylaków, wykazując wysoką skuteczność w terapii zakrzepicy żylnej, owrzodzeń podudzi oraz stanów zapalnych skóry. Żylaki kończyn dolnych to zgrubiałe, poskręcane i patologicznie zmienione odcinki żył, które są wyczuwalne pod skórą i widoczne jako nabrzmiałe powrózki lub guzki, nie tylko nieestetyczne, ale również bolesne. Powstają one z powodu wadliwie działających zastawek, które powodują zaleganie krwi w naczyniach zamiast jej swobodnego przepływu do serca. Pijawki mogą stanowić skuteczne remedium na żylaki, ale terapia musi być zastosowana we wczesnym etapie ich rozwoju, aby była efektywna. Działanie pijawek polega na poprawie cyrkulacji krwi, co skutkuje lepszym ukrwieniem, dotlenieniem tkanek oraz rozszerzeniem naczyń włosowatych, co umożliwia efektywniejsze wydalanie toksyn z organizmu. Hirudoterapia w leczeniu żylaków łagodzi uczucie ciężkości nóg, likwiduje obrzęki, rozjaśnia i wygładza skórę oraz zmniejsza ból.
W Polsce co trzeci dorosły zmaga się z nadciśnieniem, przy czym wiele osób nie jest świadomych tego problemu i nie podejmuje żadnego leczenia. Do czynników zwiększających ryzyko nadciśnienia należą szybki i stresujący tryb życia, brak aktywności fizycznej, otyłość, palenie papierosów oraz nadmierne spożywanie alkoholu. Nadciśnienie jest schorzeniem, które można i należy leczyć. Oprócz farmakoterapii, pijawki okazują się skutecznym środkiem w walce z nadciśnieniem. W ich ślinie znajduje się substancja PC-LS, która reguluje ciśnienie tętnicze, obniżając zbyt wysokie wartości i podnosząc zbyt niskie. Dodatkowo, histamina zawarta w ślinie pijawek pomaga w leczeniu nadciśnienia poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych.
Miażdżyca to przewlekłe schorzenie charakteryzujące się zmianami zwyrodnieniowymi w wewnętrznej i środkowej błonie tętnic, prowadzącymi do ich stwardnienia. Główną przyczyną rozwoju tej choroby jest nadmiar cholesterolu we krwi, który sprzyja tworzeniu się blaszek miażdżycowych. Miażdżyca dotyka dużą część populacji w Polsce, znacząco obniżając ich jakość życia. Objawy choroby obejmują szybkie męczenie się, problemy z koncentracją i zapamiętywaniem. Wczesne leczenie miażdżycy jest kluczowe, ponieważ nieleczona może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak udar mózgu czy zawał serca. Leczenie miażdżycy wspomagają pijawki lecznicze, a badania kliniczne wykazały, że hirudoterapia korzystnie wpływa na poziom lipidów w organizmie człowieka. U pacjentów, którzy przeszli terapię pijawkami, zaobserwowano normalizację poziomu cholesterolu całkowitego, trójglicerydów oraz redukcję LDL. Substancje wstrzykiwane przez pijawki do krwi nie tylko regulują poziom lipidów, ale również poprawiają stan naczyń krwionośnych. Saratyna i hirudyna przeciwdziałają tworzeniu się nowych blaszek miażdżycowych i rozpuszczają istniejące, natomiast orgelaza wspomaga w przypadkach niedokrwiennych, promując tworzenie krążenia obocznego i lepsze ukrwienie kończyn. Zabieg hirudoterapii jest niemal bezbolesny, a jego efekty w leczeniu miażdżycy są niezwykle wartościowe. Pijawka przyssana do skóry znieczula miejsce zabiegu, rozszerza naczynia krwionośne i hamuje rozwój bakterii, co potwierdzają pacjenci poddani tej terapii.
Trudno gojące się rany stanowią poważny problem, nie tylko ze względu na ich nieestetyczny wygląd, ale także z powodu bólu i dyskomfortu, jakie powodują. Szczególnie uciążliwe są rany na dłoniach, które łatwo urazić. Słabe ukrwienie tkanek sprawia, że nie otrzymują one wystarczającej ilości tlenu i substancji odżywczych, co opóźnia proces gojenia. Zainfekowane rany mogą stać się siedliskiem bakterii, prowadząc do rozwoju stanów zapalnych i innych komplikacji. Kiedy tradycyjne metody leczenia zawodzą, pomocne mogą okazać się pijawki. Hirudoterapia, dzięki substancjom uwalnianym ze śliny pijawek, takim jak przeciwbólowe związki, pomaga złagodzić ból związany z trudno gojącymi się ranami. Kluczową rolę odgrywają bdeliny, które przyspieszają regenerację tkanek nawet w przypadku przewlekłych ran, hamując czynniki zapalne i zmniejszając obrzęk. Hirudyna, inny składnik śliny pijawek, zapobiega tworzeniu się zakrzepów, poprawiając ukrwienie i odżywienie rany, co przyspiesza jej gojenie. Skuteczność hirudoterapii została potwierdzona w leczeniu odleżyn, owrzodzeń, ran związanych z zespołem stopy cukrzycowej lub miażdżycowej, oraz innych ran powstałych na skutek wypadków i innych przyczyn.
Hirudoterapia nie jest rozwiązaniem na wszystkie dolegliwości, jednak w leczeniu niektórych przypadków może być bardzo pomocna. Eglina, substancja znajdująca się w ślinie pijawek, ma działanie przeciwzapalne i jest silnym inhibitorem enzymów zaangażowanych w patogenezę chorób płuc, takich jak rozedma, oraz w zaburzeniach zakrzepowych i innych procesach zapalnych. Dzięki swojej skuteczności hirudoterapia jest stosowana jako terapia wspomagająca w leczeniu schorzeń płuc i oskrzeli. U pacjentów z astmą oskrzelową i zapaleniem płuc, którzy zostali poddani leczeniu pijawkami, zaobserwowano poprawę zdrowia i samopoczucia. Niemniej jednak, stosując hirudoterapię, należy zachować zdrowy rozsądek. Ostre stany septyczne wymagają natychmiastowej hospitalizacji, a nie leczenia pijawkami.
Pijawki mogą nie tylko leczyć, ale również poprawiać wygląd. W ich ślinie znajdują się substancje, które spowalniają procesy starzenia i korzystnie wpływają na kondycję skóry. Egliny, charakteryzujące się silnymi właściwościami antyoksydacyjnymi i przeciwzakrzepowymi, są szczególnie istotne. Również lipidy zawarte w ślinie pijawek wspomagają przebudowę fosfolipidów błon komórkowych skóry, dzięki enzymom takim jak lipazy i fosfolipazy. Antyelastaza, inna substancja obecna w ślinie pijawek, spowalnia niszczenie elastyny, co przyczynia się do opóźnienia starzenia się skóry. Dodatkowo, pijawki poprawiają ukrwienie skóry poprzez substancje rozszerzające naczynia krwionośne. W rezultacie, zabiegi z użyciem pijawek są oferowane w wielu gabinetach kosmetycznych. Niektóre z nich stosują wysuszone i sproszkowane pijawki lekarskie, a na rynku dostępne są kremy, żele, maści i maseczki zawierające wyciąg z pijawek lekarskich.
Na pierwszy rzut oka małe i budzące odrazę pijawki mogą nie tylko poprawić wygląd, ale również nastrój. Dzieje się tak dzięki endorfinom, znanym jako hormony szczęścia, które są wydzielane przez pijawki. Liczne badania naukowe potwierdziły, że hirudozwiązki mają korzystny wpływ na stymulację wzrostu komórek nerwowych. Pijawki dostarczają organizmowi niezbędne neuroprzekaźniki, takie jak dopamina, serotonina i histamina, które są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Dzięki pozytywnemu wpływowi hirudoterapii na samopoczucie, jest ona stosowana w leczeniu nerwic i depresji. Wciąż trwają prace nad skutecznymi metodami leczenia porażeń mózgowych u dzieci oraz chorób Parkinsona i Alzheimera, w których hirudoterapia budzi duże nadzieje.
Lista chorób, w których można zastosować hirudoterapię, jest bardzo obszerna. Pijawki mogą łagodzić dolegliwości związane z wrzodami żołądka i dwunastnicy, rwą kulszową, chorobą niedokrwienną serca, hemoroidami, reumatyzmem, alergiami, migrenami, chorobami kręgosłupa, impotencją, przerostem prostaty oraz niektórymi schorzeniami ginekologicznymi. Jednakże hirudoterapia, mimo swoich licznych zalet, może być również szkodliwa, dlatego nie należy decydować się na takie leczenie bez konsultacji z doświadczonym specjalistą. Istnieje kilka przeciwwskazań do stosowania pijawek, takich jak ciąża, nowotwory złośliwe, zaawansowana anemia oraz zbyt młody wiek pacjenta.
